Pranie pieniędzy – uważa się, że przestępstwo to pojawiło się w USA w latach 20 XX wieku. Ojcem i pomysłodawcą jest sam Al. Capone, który przemycał alkohol przez granicę i musiał szybko wprowadzić brudne pieniądze pochodzące z nielegalnego handlu do obrotu. Przykrywką była sieć pralni należących do niego, stąd powstało określenie pranie pieniędzy. Ta historia jest często opowiadana na szkoleniach. Mamy więc już za sobą 100 lat doświadczeń w walce z tym przestępstwem. W dalszej części artykułu krótko opisane zostaną najnowsze zmiany.

W kontekście prawnym zwrot „pranie pieniędzy” jest z nami od 1982 roku i po raz pierwszy został użyty w sprawie w Stanach Zjednoczonych. Zaledwie półtora roku po wdrożeniu dyrektywy V, powstała dyrektywa VI, którą muszą wprowadzić wszystkie państwa Unii Europejskiej do 3 grudnia 2020 roku.   

AML 5 powstało po zamachach terrorystycznych we Francji i Belgii i miało na celu stworzenie planu na rzecz poprawy zwalczania finansowania terroryzmu. Dyrektywa powinna modyfikować unijne ramy i zwiększać transparentność przepływów finansowych, a za tym idzie skuteczniejsze funkcjonowanie organów odpowiedzialnych za detekcje środków finansowych służących finansowaniu terroryzmowi. Z kolei dyrektywa VI AML skupia się wokół zwalczania prania pieniędzy za pomocą środków prawnokarnych, umożliwiając skuteczniejszą i szybszą współpracę transgraniczną między właściwymi organami.

Ponieważ ustawa o praniu pieniędzy składa się z wielu złożonych elementów, zawarte w niej art.47 oraz art.48 mówią o źródłach outsourcingowych z których instytucje obowiązane mogą korzystać. Poprzez pisemną umowę, podmiot trzeci staje się częścią instytucji obowiązanej, działając zgonie z jej procedurami. Takie źródło outsourcingowe w znaczący sposób ułatwia firmie poprawne wdrażanie przepisów AML. Osoba taka dba o zapewnienie wystarczającej ilości osób, właściwej infrastruktury, co samo w sobie znacząco zmniejsza koszty instytucji obowiązanej. Zanim jednak przejdziemy do samego wdrażania nowych zasad, musimy odpowiedzieć sobie na jedno pytanie:

Co tak właściwie zawiera w sobie najnowsza dyrektywa o przeciwdziałaniu prania pieniędzy?

Główne zmiany, które mają zostać wprowadzone to nowe definicje, przestępstwa prania pieniędzy, odpowiedzialność za pomocnictwo, podżeganie i usiłowanie, kary dla osób fizycznych, okoliczności obciążające, odpowiedzialność osób prawnych i kary dla osób prawnych oraz konfiskata i jurysdykcja.

W skład nowych definicji VI dyrektywy wchodzi działalność przestępcza. Wymienia ona ponad 20 przestępstw źródłowych (takie które powinny podlegać karze we wszystkich państwach członkowskich). Wskazuje ona również, że definicja działalności przestępczej powinna być jednolita we wszystkich krajach Unii Europejskiej, a co za tym idzie, wskazywać czyny uznawane za działalność przestępczą. Instytucje obowiązane będą musiały zrozumieć istotę przestępstw o których wspomina dyrektywa, by móc ocenić ryzyko i nim zrządzać. Duże instytucje będą musiały zacieśnić współpracę z departamentami wewnętrznymi, zajmującymi się np. cyberbezpieczeństwem. 

Kolejną definicją wprowadzoną przez dyrektywę jest mienie. Podkreśla ona, że jako mienie powinniśmy traktować wszelkiego rodzaju aktywa, materialne czy niematerialne, rzeczy ruchome albo nieruchomości, dokumenty bądź instrumenty prawne w jakiejkolwiek formie, zaświadczające o prawie własności lub innych prawach do aktywów. Osoba prawna również dołączyła się do kolejnych definicji i oznacza podmiot mający osobowość prawną na mocy właściwego prawa, z wyjątkiem państw i organów publicznych wykonujących władzę państwową oraz publicznych organizacji międzynarodowych.

W zakresie przestępstw prania pieniędzy ustawodawca unijny mówi o tym, że karze równej do kary przestępstwa mają zostać poddane umyślne czyny:

• dostarczenia bądź konwersji mienia, będąc świadomym jego pochodzenia z działalności przestępczej, w celu ukrycia faktu, że dane mienie jest nielegalnego pochodzenia. Do tego punktu zalicza się również udzielenie pomocy osobie, biorącej udział w takiej działalności, by uniknęła ona konsekwencji prawnych.
• zatajanie prawdziwego charakteru mienia, źródła, miejsca pochodzenia etc. ze świadomością, że pochodzi ono z działalności przestępczej.
• posiadanie bądź nabycie mienia ze świadomością, że jest ono z działalności przestępczej.

Co ciekawe, według nowej dyrektywy, państwa członkowskie mogą podjąć środki, żeby wyżej wymienione czyny ukarano jako przestępstwa, jeżeli sprawca podejrzewał lub powinien wiedzieć, że mienie pochodzi z działalności przestępczej.

Państwa członkowskie powinny zapewnić, aby istnienie wyroku skazującego za działalność przestępczą, nie było koniecznym warunkiem skazania za przestępstwa, a także żeby możliwe było skazanie w sytuacji, w której nie określono dokładnie wszystkich okoliczności związanych z działalnością przestępczą.

Pomocnictwo, podżeganie i usiłowanie popełnienia przestępstwa mają w zmienionej dyrektywie podlegać takiej samej karze jak przestępstwa, a odpowiedzialność za popełnione czyny powinna dotyczyć zarówno osób fizycznych jak i prawnych. W przypadku osób fizycznych to Państwo członkowskie powinno podjąć środki niezbędne do zapewnienia, że naruszenia prawa podlegać będą karze maksymalnie 4 lat pozbawienia wolności.

Dyrektywa wprowadza również obligatoryjne okoliczności obciążające: popełnienie przestępstwa w ramach organizacji przestępczej oraz sytuacja, w której sprawca jest podmiotem powiązanym, a przestępstwo zostało popełnione podczas prowadzenia działalności zawodowej.

Jeżeli zaś chodzi o osoby prawne, mogą one zostać pociągnięte do odpowiedzialności za przestępstwa związane z ukryciem, zatajeniem bądź użytkowaniem mienia jak i za przestępstwa związane z pomocnictwem, podżeganiem bądź usiłowaniem popełnienia przestępstwa, o których mowa była wcześniej. Działania zostaną podjęte jednak, jeśli takie działania przynoszą osobom prawnym korzyści – niezależnie czy mówimy o działaniu osoby indywidualnej, czy działaniu osoby będącej częścią organu osoby prawnej (jeżeli zajmują ważną pozycję w strukturze). Osoba prawna może zostać pociągnięta do odpowiedzialności również w przypadku takiego zachowania u podwładnego, jeżeli nie miał on odpowiedniego nadzoru czy kontroli. Art.8 mówi o tym, że na osoby prawne nałożone zostaną odpowiednie grzywny, jednak mogą występować inne kary, takie jak:

• odebranie prawa do korzystania ze świadczeń publicznych lub pomocy publicznej,
• czasowe lub stałe odcięcie dostępu do finansowania publicznego, w tym do procedur przetargowych, dotacji i koncesji,
• czasowy lub stały zakaz prowadzenia działalności handlowej,
• objęcie nadzorem sądowym,
• sądowy nakaz likwidacji,
• czasowe lub stałe zamknięcie zakładów wykorzystywanych do popełnienia przestępstwa.

Państwa członkowskie są zobligowane do wprowadzenia przepisów, pozwalających na skonfiskowanie korzyści pochodzących z przestępstwa oraz narzędzi, które służyły do popełnienia przestępstwa. Jak mówi art.10 muszą również podjąć środki niezbędne do określenia swojej jurysdykcji w odniesieniu do przestępstwa, jeżeli przestępstwo zostało popełnione w całości lub w części na jego terytorium, a sprawca jest jego obywatelem. Państwa będą również miały prawa poszerzyć swoją jurysdykcję (po poinformowaniu komisji).

Narzędzia używane w postępowaniu przygotowawczym, powinny być na tyle skuteczne, żeby pozwalały na skuteczną walkę z praniem pieniędzy. W Polsce istnieje projekt ustawy zmieniający ustawę o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Został on skierowany do komisji prawniczej rady ministrów 15 września. Spodziewa się, że w krótkim czasie będzie dostępna finalna wersja dokumentu – najprawdopodobniej będzie się ona znacząco różniła od samego projektu.